dagar púka

Ástin í Sádi Arabíu

Ég horfi á svartklæddar konur fylgja eiginmönnum sínum um göturnar. Þær eru huldar svörtum kuflum frá toppi til táar og flestar bera einnig svartar blæjur yfir hár sitt og fyrir vitum sínum. Veruleiki þessarra kvenna er mér óskiljanlegur. Líf þeirra er mér ráðgáta þótt ýmsar staðreyndir liggi fyrir. Lífi þeirra er stjórnað af lögum. Lögin í Sádi Arabíu felast í túlkunum á Kóraninum, trúarriti múslima. Samkvæmt lögunum eru konurnar á valdi feðra sinna eða bræðra þangað til þær verða að eign eiginmanna sinna. Eign þegar konurnar eru mönnunum gefnar. Ég velti því fyrir mér dag eftir dag hvernig svona hjónabandi sé háttað. Hjónaband þar sem efnislegar staðreyndir ráða meiru en tilfinningar. Hvort maðurinn sé ríkur, geti séð fyrir konunni, sé vel tengdur og vel ættaður. Áskipaðar staðreyndir ráða því í raun öllu. En skipta tilfinningar þá engu máli? Eru hjónabönd Sádi Araba því án ástar? Er ást ekki til í Sádi Arabíu?

„Ástarsögur eru óvelkomnar í Sádi-Arabíu. Hugtakið „ást“ er forboðið. Það er bannað að segja það, tala um það, minnast á það. Það væri dónalegt, ósiðlegt. [...] Hvers vegna ætti ég að hugsa eitt augnablik um ást þegar ég fæ að vita að éger að fara að gifta mig úr því að ég er alin upp í þessari hefð? Ást er ekki hluti af menningarheimi mínum, hún er tilfinning sem ég þekki ekki.“1

Svo segir hin Sádi-Arabíska Rania Al-Baz í bók sinni Afskræmd sem kom út á íslensku árið 2006. Saga Raniu fjallar um uppvöxt hennar í Mekka og Jeddah í Sádi Arabíu, hjónabönd hennar og örlög. Hún varpar ljósi á hlutskipti kvenna í Sádi Arabíu og fyrirfram skipulagt líf. Hvernig hlutskipti þeirra ráðist af karlmönnum og hvernig mótbárur kvenna gegn hlutskipti sínum og valdi karlanna er kóað með ofbeldi og jafnvel dauða. Þegar Rania var ekki tilbúin að lúta fáránlegum reglum eiginmanns sín barði hann hana svo illa að þegar hún fannst var hún talin hafa 3% lífslíkur. Hann afmyndaði andlit hennar og hún átti fyrir höndum langan bataferil.

Á hverjum degi heyri ég fleiri og fleiri hræðilegar sögur um valdið og kúgunina í Sádi Arabíu. Tilfelli eins og Raniau eru ekki óalgeng en þau eru kóuð niður. Mennirnir skýla sér á bak við veggi heimila sinna, valdið sem þeim er úthlutað og lögin, kóraninn. Konan er eign karlanna og hennar persónulegi réttur nánast enginn. Brot gagnvart konunni er álitið sem brot gagnvart manni hennar eða fjölskyldu, ekki henni. Ástæða þess að Rania gat staðið upp og vakið athygli á máli sínu var sú að hún hafði þá þegar vakið athygli og brotað blað í sögu kvenna í Sádi Arabíu með því að vera eitt fyrsta andlit ungrar Sádi Arabískrar konu sem birtist á stöð 1 í Sádi Arabíu. Hún var þekkt andlit meðal þjóðar sinnar og gat því varpað skýru ljósi á afleiðingar heimilisofbeldis þegar hún birtist í viðtölum víða um heim, afskræmd.
Saga Raniu ásamt veru minni hér í Jeddah í Sádi Arabíu veldur mér hugarangri og spurningar vakna. Hvernig er hægt að kóa niður hugtakið og tilfinninguna ást? Að heilt menningarsamfélag geti kóað niður það sameiningar og samfélagslega fyrirbæri sem ástin er. Er það mögulegt? Er það ekki yfirskin á eitthvað sem er ekki raunhæft? Býr ástin ekki í eðli mannsins sama í hvaða menningarheim hann elst upp í? Ef ást er ekki til hvað þá um vináttuna?

Samkvæmt því að ást sé ekki til í Sádi Arabíu þá geta konur ekki einu sinni vonast eftir ást í hjónabandi. Það sem konan getur þó vonast eftir er vinátta. Heitasta ósk kvenna, hvað varðar hjónabandið, hlýtur að vera sú að í hjónabandinu ríki vinátta. Vinátta sem gæti ef til vill orðið að ást, þótt hún yrði aldrei skilgreind sem það. Og þó svo að vináttan þróist ekki yfir í ást þá er vináttan svo voldugt fyrirbæri. Vinátta getur brúað allan mun milli manna, alla árekstra. Ólíka menningarheima og ólík viðhorf, ólík kyn. Góðir vinir herja ekki stríð gegn hvorum öðrum. Í tilviki arabísks hjónabands tel ég það sannast að ást og vinátta séu nátengd fyrirbæri. Vinátta Sádi Arabísks hjónabands kæmist líklega seint á það stig að verða fullkomin vinátta heldur samkvæmt sókratesi frekar falla undir hagsmunavináttu. En þótt það sé ekki hin fullkomna vinátta þá er vinátta betri en engin.

Sádi arabískt hjónaband varpar ljósi á það hversu mikilvæg vináttan er. Hversu mikilvægt er að rækta vináttu innan hjónabands, hvað þá þegar tveimur ólíkum aðilum og ókunnum aðilum er ætlað að búa saman og stofna fjölskyldu. Er það hægt án vináttu ef öllum á að líða vel? Mér finnst að einnig sannast að ást og vinátta er vinna. Þótt losti geti sprottið af sjálfu sér þá getur hvorki ást né vinátta sprottið af sjálfu sér. Ég er hrædd um að í mörgum tilfellum Sádi Arabískra hjónabanda sé um að ræða brothætt hjónabönd þar sem engin vinátta ríkir, engin vinna lögð í vináttuna. Brestir þeirra sambanda bitnar því á þeim aðila sem er heftur, á þeim aðila hjónabandsins sem er réttindalaus, því konunni má kenna um allt.

Heimild
Al-Baz, Rania. 2006. Afskræmd. Þýðing: Aður S. Arndal. Reykjavík, Stílbrot.